MACAPAT

Sekar Macapat Mijil, Laras Sleendro Pathet Sanga Miring

Poma kaki padha dipuneling

Ing pitutur ingong

Sira uga satriya arane

Kudu anteng jatmika ing budi

Ruruh sarta wasis

Samubarang tanduk

Makna teks :

Wonten teks nginggil menika salah satunggaling wejangan ingkang saking tiyang sepuh marang para putra ugi putunipun, menawi wosipun inggih menika tiyang sepuh paring dhawuh utawi paring wejangan marang putra ugi putunipun menawi wejanganipun ingkang dipunandharaken dening tiyang sepuh kedah ugi tansah dipuneling – eling. Ingkang kaping kalih inggih menika para putra ugi putu kedah dados tiyang ingkang anggadhahi budhi ingkang luhur. Kedah alim ugi kedah anggadhahi andhap asor. Boten angkuh ugi saged ngetrepaken awak wonten ing kahanan menapa kemawon.

Sekar Macapat Sinom, Laras Pelog Pathet Barang

Mumpung anom marsudiya

Lelandhesan budhi suci

Denya manembah hyang Suksma

Yekti yuwana sakalir

Asih tresna sasami

Pan iku dadiya wotipun

Adoh marang kanisthan

Mring janji tan balenjani

Tatag tangguh saguh ing samubarang karya

Wosipun :

Cakepan ing nginggil menika anggadahi makna ingkang saged dipundadosaken panutan kagem para enem, inggih menika supados tansah marsudi utawi ngupaya amargi menawi taksih enem kita sedaya anggadhahi wekdal ingkang langkung suwe tinimbang tiyang ingkang sepuh pramila kita kedah ngupaya. Nalika ngupaya kedah miturut akal ingkang becik, ugi tansah dipunimbangi kaliyan dedhonga amargi upayaingkang boten diimbangi kaliyan dhedhonga bakal siya – siya, pramila kita ugi kedah manembah marang Gusti, sedaya menika kedah dipuntindakaken kanthi tulus. Ingkang salajengipun kita kedah paring katresnan marang sapadha – padha amargi kita menika boten saged ngaurip piyambakan kita kedah ugi tansah mbetahaken tiyang sanes. Sedaya menika menawi sampun dipuntindakaken kita sedaya bakal tebih saking kanisthan. Samenika ugi kelakon dhumateng sedaya ingkang boten mbalenjani janji. Kita sedaya ugi kedah tatag, tangguh lan saguh marang kabeh kanisthan.

Sekar Macapat Kinanthi, Laras Slendro Pathet Sanga

Saranane wong yun luhung

Betah tapa kurang guling

Elinga solah jatmika

Yen wicara kudu manis

Murih sengseming sasama

Samaning manungsa sami

Wosipun :

Tiyang ingkang luhur menika betah melek uga kedhik tilem ingkang dipunwastani betah melek ugi kedhik tilem inggih menika tiyang ingkang remen nyambut damel, ngawruh, lan ugi ngupaya tinimbang tilem, amargi tiyang ingkang melek mesthi angsal kathah paedah tinimbang tiyang ingkang namung remen tilem. Eling – elingana tindak tanduk ingkang sopan inggih menika menawi kita nerapaken tindak tanduk kedah kanthi sopan dhumateng sedaya kemwon, kita kedah ngajeni tiyang sanes supados tiyang sanes menika saged ngajeni kita. Lan ugi menawi guneman kaliyan tiyang sanes kedah ingkang sae supados dipunremeni dening sapadha – padha.

Sekar Macapat Dhandhanggula, Laras Slendro Pathet Sanga

Lamun sira anggeguru kaki

Amiliha manungsa kang nyata

Ingkang becik martabate

Sarta kawruh ing hokum

Kang ngibadah lan wirangi

Sokur oleh wong tapa

Ingkang wus amungkur

Tan mikir paweweh ing liyan

Iku pantes sira guranana kaki

Sartane kawruhana

Wosipun :

Menawi panjenengan sedaya merguru marang wong lanang utawi badhe mbangun balewisma kaliyan tiyang jaler kedah madosi utawi milih ingkang becik. Inggih menika ingkang becik martabatipun ugi ingkang mangertosi hukum, ingkang ngibadah ugi anggadhahi lingsem, langkung becik malih menawi saged angsal tiyang ingkang tapa. Tanpa menggalih menapa kemawon ingkang sampun diparingaken kagem tiyang sanes, saha ugi panjenengan sedaya kedah mangertosi menawi tiyang ingkang kala wau menika pantes dipuntiru.

Wonten ing cakepan tembang samenika anggadhahi makna menawi kita sedaya badhe mbangun balewisma kaliyan tiyang jaler pramila kita sedaya kedah madosi utawi milih tiyang ingkang sae, menawi tiyang sepuh samenika ngandharaken menawi madosi tiyang jaler kedah nggatekaken bobot, bebet, bibit. Bibit samenika saking pundi tiyang jaler ingkang samangke dados guru kita menawi langkung cetha kulawarganipun tiyang jaler menika, menapa saking kulawarga ingkang sae utawi boten. Bebet samenika dumugi pundi tiyang siyaganipun tiyang jaler menika anggenipun paring nafkah kagem kulawarga ingkang badhe kita bangun. Samenika langkung dipuntitikberatkan wonten ing aspek ekonominipun. Bobot samenika cakupanipun langkung luas inggih menika watakipun tiyang jaler, tindak tanduk ingkang sae, kepinteranipun, pendhidhikan ingkang nate dipunlampahi, derajat ugi pangkat, lan sanesipun. Sedaya ingkang wonten ing nginggil menika kagem tiyang ingkang mbangun balewisma supados boten kelentu anggenipun madosi utawi milih calon guru utawi garwa, supados kulawarga ingkang badhe kita bangun saged tentrem, ayem, lan ugi harmonis.

Sekar Macapat Asmaradana, Laras Slendro Pathet Sanga Miring

Aja turu sore kaki

Ana dewa nganglang jagad

Nyangking bokor kencanane

Isine donga tetulak

Sandang kalawan pangan

Yaiku bageyanipun

Wong melek sabar narima

Wosipun :

Samenika dipun andharaken kagem para tiyang jaler supados boten tilem ing wanci sonten, amargi ing wanci samenika para dewa ngubengi jagad ngasta guci mas ingkang wosipun donga tulak balak. Sandhang lan pangan ugi bageyanipun. Tiyang ingkang betah melek, sabar, lan narima ing pandum.

Sekar Macapat Gambuh, Laras Pelog Pathet Nem

Pitutur bener iku

Sayektine apantes tiniru

Nadyan metu saking wong sudra papeki

Lamun becik wurukipun

Iku pantes sira anggo

Wosipun :

Pitutur ingkang sae samenika pantes kita tiru, sanajan pitutur samenika saking tiyang ingkang nistha. Menawi pituturipun sae nggih kedah kita tiru.

Sekar Macapat Maskumambang, Laras Slendro Pathet Sanga

Wong manut tuture wong tuwa ugi

Panemu duraka

Ing dunya tumekeng akhir

Tan wurung kasurang – surang

Wosipun :

Tiyang ingkang boten purun nurut kaliyan menapa kemawon ingkang dipunandharaken dening tiyang sepuh menika bakal angsal dosa. Inggih menika wonten ing donya ugi akheratipun.

Sekar Macapat Pangkur, Laras Slendro Pathet Sanga

Mangkono ngelmu kang nyata

Sanyatane mung weh reseping ati

Bungah ing aranan cubluk

Sukeng tyas yen den ina

Aja kaya si pengung agung gumunggung

Ugungan sadina – dina

Aja mangkono wong urip

Wosipun :

Ingkang kados samenika ngelmu ingkang leres. Kanyatan ingkang ngresep ing manah. Kasenenga dipunanggep bodho. Saking ingkang sae dumugi ingkang awon. Ampun kados tiyang ingkang bodho ugi angkuh. Sedinten – dinten namung dipunuja kemawon. Menawi dados tiyang ampun kados samenika.

Sekar Macapat Megatruh, Laras Pelog Pathet Barang

Mangkanyata wicarane sepet madu

Sesadone adu manis

Memanise yen gumuyu

Ayu rahayuning dhiri

Widagda nganggit lelakon

Wosipun :

Menapa kemawon ingkang dipunandharaken samenika manis. Menawi guneman kaliyan tiyang sanes ugi manis. Menapa malih menawi ngguyu, ayu ugi keslametan wonten ing awakipun. Pinten anggenipun tumindak.

Sekar Macapat Pocung, Laras Pelog Pathet Nem

Bocah iku sopan santun iku perlu

Bekti mring wong tuwa

Dhawuhe guru den esthi

Sinau amrih katekan kang den sedya

Wosipun :

Kita sedaya menika kedah andhap asor. Bekti marang tiyang sepuh. Nurut menapa kemawon ingkang dipunadharaken dening guru kita. Ugi kita sedaya kedah anggadhahi niyat ngawruh ingkat kiat supados saged nggayuh sedaya gegayutan kita.